Νωρίς το πρωί της Πέμπτης 24 Φεβρουαρίου, η Ρωσία πραγματοποίησε μια πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία, που αποτελεί τη σημαντικότερη στρατιωτική επίθεση στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Με εντολή του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, η εισβολή της Ρωσίας ακολουθεί την προσάρτηση της χερσονήσου της Κριμαίας το 2014 και την έκτοτε οκταετή υποστήριξη των αυτονομιστών ανταρτών στην ανατολική Ουκρανία.
Σε ένα διαδικτυακό σεμινάριο του ICFJ Pamela Howard Forum για το Global Crisis Reporting, η Διευθύντρια Συμμετοχής της Κοινότητας του ICFJ Στέλλα Ρόκε μίλησε με δύο δημοσιογράφους που καλύπτουν από κοντά την εισβολή: τον Όσταπ Γιάρις, δημοσιογράφο που καλύπτει διεθνή θέματα, της Ουκρανικής Υπηρεσίας της Φωνής της Αμερικής με έδρα την Ουάσινγκτον, και τον Τομ Ματς, ανεξάρτητο δημοσιογράφο που καλύπτει εγκλήματα και συγκρούσεις στο Κίεβο της Ουκρανίας.
Κατά τη στιγμή της συνέντευξης, τόσο ο Γιάρις όσο και ο Ματς εργάζονταν όλο το εικοσιτετράωρο ήδη από τα αρχικά στάδια της εισβολής. Μοιράστηκαν σημαντικές πληροφορίες για τους συναδέλφους τους δημοσιογράφους σε όλο τον κόσμο, που καλύπτουν το ξέσπασμα του πολέμου, και προσέφεραν συμβουλές για τον καλύτερο τρόπο κάλυψης της σύγκρουσης για το διεθνές κοινό.
Αναγνωρίστε τον παγκόσμιο αντίκτυπο
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία μπορεί να φαίνεται μακρινή ή αόριστη, ειδικά αν κάποιος δεν έχει την έδρα του στην Ευρώπη, αλλά οι προεκτάσεις της μπορούν δυνητικά να έχουν μακροπρόθεσμες παγκόσμιες συνέπειες. «Κάτι που νομίζω ότι έχει παγκόσμια σημασία είναι η ιδέα ότι υπάρχει μια ατελής, βασισμένη σε κανόνες διεθνής τάξη» είπε ο Ματς. «Η μεγαλύτερη τραγωδία της ουκρανικής κρίσης, πέρα από τα δεινά του ουκρανικού λαού, θα μπορούσε να είναι η ιδέα ότι αν η Ρωσία καταφέρει να επιβάλει τους πολιτικούς και διπλωματικούς της στόχους με στρατιωτική βία, αυτό αποτελεί παράδειγμα όχι μόνο για τη συγκεκριμένη περιοχή αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο».
Ο Γιάρις συμφώνησε. «Ειδικά όταν μιλάμε για δικτατορίες και άλλα αυταρχικά καθεστώτα όπως στην Κίνα ή στο Ιράν, αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει ένα πρόσχημα, ότι μπορούν και αυτές να μείνουν ατιμώρητες για τις ενέργειές τους» είπε, σημειώνοντας περαιτέρω πώς ο πόλεμος θα μπορούσε να επηρεάσει δυνητικά τις κοντινές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των κρατών μελών του ΝΑΤΟ. «Βλέπουμε ότι δεν πρόκειται μόνο για την ανατολική Ουκρανία, ότι υπάρχουν εγκαταστάσεις και πόλεις που έχουν βομβαρδιστεί και βρίσκονται σε απόσταση 25 χιλιομέτρων από την Πολωνία, η οποία είναι χώρα του ΝΑΤΟ».
[Διαβάστε περισσότερα: Λευκορώσοι δημοσιογράφοι συνεχίζουν το ρεπορτάζ από την εξορία. Δείτε πώς.]
Κατανοήστε τη γλώσσα και το πλαίσιο
«Καταρχάς, το σημαντικό στοιχείο και για τις δύο πλευρές –εδώ, τις ΗΠΑ και τους ανθρώπους που μεταδίδουν ρεπορτάζ από την Ουκρανία– είναι η σωστή μετάφραση», δήλωσε ο Γιάρις.
Οι λανθασμένες μεταφράσεις ενέχουν τον κίνδυνο να διασπείρουν ακούσια παραπληροφόρηση εάν δεν ελεγχθούν προσεκτικά. Αυτή είναι μια ιδιαίτερα διαδεδομένη ανησυχία κατά τη διάρκεια μιας ταχέως εξελισσόμενης ιστορίας και εφόσον δεν εργάζεται κάποιος φυσικός ομιλητής της γλώσσας στην ειδησεογραφική σας αίθουσα.
«Είναι ζωτικής σημασίας οι δημοσιογράφοι να επικοινωνούν με σαφήνεια τη δυναμική της σύγκρουσης» πρόσθεσε ο Ματς. «Ενώ μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι η Ρωσία έχει έννομα συμφέροντα όσον αφορά την ασφάλεια σχετικά με την επέκταση του ΝΑΤΟ, δεν υπάρχει απολύτως τίποτα που να έχει κάνει η Ουκρανία για να δικαιολογήσει αυτό που συνέβη και αυτό που συμβαίνει τώρα» είπε. «Σε περιπτώσεις όπως αυτή πρέπει να δείξουμε ότι, ενώ παρουσιάζουμε την οπτική γωνία της επιτιθέμενης πλευράς –στην προκειμένη περίπτωση της Ρωσίας– επισημαίνουμε ότι αυτή είναι ο εισβολέας σε αυτή την υπόθεση».
Η κοινοποίηση αυτών των γεγονότων στους αναγνώστες βοηθά να διαπεράσουμε την παραπληροφόρηση που προσπαθεί να αποκρύψει την πραγματική φύση των ενεργειών της Ρωσίας. «Δεν πρόκειται μόνο για έναν φυσικό πόλεμο, αλλά και για έναν πόλεμο της πληροφορίας» είπε ο Γιάρις.
Ανθρωποποιήστε τη σύγκρουση
Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να δίνουν στα ρεπορτάζ τους για τον πόλεμο ένα ανθρώπινο πρόσωπο όσο καλύτερα μπορούν. Ενώ τα γεγονότα και οι αριθμοί λένε μία ιστορία, οι συνεντεύξεις με ανθρώπους που επηρεάστηκαν άμεσα από τη σύγκρουση προσφέρουν στους αναγνώστες μια πιο βαθιά κατανόηση του πολέμου και των συνεπειών του. «Όταν οι άλλοι διαβάζουν αυτές τις ιστορίες και βλέπουν ότι το πρόβλημα έχει ανθρώπινο πρόσωπο, είναι πολύ πιο εύκολο να κατανοήσουν» είπε ο Γιάρις.
«Η ιστορία δεν είναι το “είμαι ξένος ανταποκριτής, είμαι εδώ στο κέντρο της δράσης”, ακόμη και αν αυτό θέλουν μερικές φορές οι εκδότες» συμφώνησε ο Ματς. «Το θέμα είναι να υπάρξει αυτό το τοπικό κρίσιμο ανθρώπινο στοιχείο, είτε όταν ηχούν οι σειρήνες αεροπορικής επιδρομής και ο κόσμος μαζεύεται στο μετρό [κατά τη διάρκεια ενός βομβαρδισμού], είτε όταν ο κόσμος βρίσκεται σε σταθμούς λεωφορείων και τρένων και προσπαθεί να φύγει από το Κίεβο, προσπαθεί να διαφύγει προς τη δύση, είτε όταν άνθρωποι που γνωρίζουμε έχουν εγκλωβιστεί στις πόλεις στα ανατολικά».
Αυτό σημαίνει, επίσης, ότι οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να αποφεύγουν τον πειρασμό να μεταδίδουν μόνο ό,τι είναι εντυπωσιακό ή βίαιο. «Η συμβουλή μου θα ήταν να αντιμετωπίζετε τους ανθρώπους ως ανθρώπινα όντα και όχι απλώς ως υλικό για ιστορίες» δήλωσε ο Γιάρις.
[Διαβάστε περισσότερα: Ρεπορτάζ για τις κοινότητες προσφύγων: Αξιολογήσεις ασφάλειας και κινδύνου]
Μείνετε ασφαλής κατά τη διάρκεια του ρεπορτάζ
Η ασφάλεια πρέπει να αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα για τους δημοσιογράφους που καλύπτουν τον πόλεμο στην Ουκρανία. «Είναι μια χιλιοειπωμένη ατάκα αλλά ισχύει –καμία ιστορία δεν αξίζει να ρισκάρεις τη ζωή ή τη σωματική σου ακεραιότητα. Δεν αξίζει να διατρέχουμε αυτούς τους κινδύνους μόνο και μόνο για να πάρουμε πλάνα από την πρώτη γραμμή από τανκς ή κάτι παρόμοιο» είπε ο Ματς. Ειδικά κατά τις πρώτες ημέρες της σύγκρουσης, όπου οι γραμμές του μετώπου είναι ρευστές, το να μη γνωρίζουμε πώς θα έχουν τα πράγματα σε 24 ώρες σημαίνει ότι οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να λαμβάνουν πρόσθετες προφυλάξεις για την προσωπική τους ασφάλεια.
Δημοσιογράφοι που επιθυμούν να καλύψουν τον πόλεμο στην Ουκρανία ή μελλοντικές συγκρούσεις θα πρέπει να σκεφτούν σοβαρά το ενδεχόμενο να λάβουν εκπαίδευση για εχθρικό περιβάλλον, πρότεινε ο Ματς. «Θα πρέπει να είστε ψυχικά και σωματικά προετοιμασμένοι για την πρώτη φορά που θα πέσει κοντά σας μια ρουκέτα ή μια σφαίρα ή που θα γίνει μια έκρηξη. Θα έχετε μια συναισθηματική αντίδραση που δεν είναι βέβαιο ότι μπορείτε να προβλέψετε» είπε.
Οι βασικές γνώσεις για τις πρώτες βοήθειες, την ασφάλεια των οχημάτων και των κατοικιών και άλλες πληροφορίες για την ασφάλεια μπορούν, αν όχι να σας προετοιμάσουν πλήρως για μια ζώνη σύγκρουσης, τουλάχιστον να σας δώσουν τα κατάλληλα εργαλεία για να παραμείνετε ασφαλείς. Παραδείγματα περιλαμβάνουν αυτά τα εκπαιδευτικά προγράμματα από το ίδρυμα International Women’s Foundation και αυτά τα μαθήματα που προσφέρονται από το Rory Peck Trust. Ανατρέξτε και σε αυτήν την πηγή του IJNet, για συμβουλές σχετικά με την ανάπτυξη των δικών σας αξιολογήσεων ασφάλειας και κινδύνων.
«Όσο περισσότερο κάνεις [ρεπορτάζ για συγκρούσεις], τόσο περισσότερα μαθαίνεις για τον εαυτό σου και τα επίπεδα αντοχής σου» δήλωσε ο Ματς. «Μαθαίνεις ποια είναι η συναισθηματική σου ανθεκτικότητα και η ικανότητά σου να αντιμετωπίζεις το στρες και το τραύμα».
