Η ανείπωτη τραγωδία της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία ανάγκασε εκατομμύρια Ουκρανούς πρόσφυγες να καταφύγουν σε γειτονικές χώρες, αναζητώντας προστασία. Η υποστήριξη που έχουν δεχτεί είναι εξαιρετικά μεγάλη, χάρη στη γενναιοδωρία απλών ανθρώπων που τους προσφέρουν ρούχα, τρόφιμα, μεταφορικά μέσα, ακόμη και τα σπίτια τους.
Η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας δεν άργησε να μεταφερθεί και στο διαδίκτυο, όπου ο κόσμος χρησιμοποιεί πληθώρα ομάδων στο WhatsApp και το Facebook προκειμένου να υπάρξει συντονισμός των προσπαθειών.
Μέσα σε σύντομο διάστημα άρχισαν να ξεπηδούν πλατφόρμες και ιστοσελίδες που φέρνουν σε επαφή ανθρώπους πρόθυμους να βοηθήσουν με όσους έχουν ανάγκη. Μεταξύ άλλων, σε αυτές περιλαμβάνονται τα: A Roof, Shelter 4 UA, Homes for Ukraine, AirBnb, Host 4 Ukraine, Ukraine Take Shelter, Ukraine Shelter, Refugees.ro, Unitado, Ukraine Now και EU4UA.
Πρωτοβουλίες σαν αυτές έδωσαν τη δυνατότητα στον κόσμο να στηρίξει τους πρόσφυγες από την Ουκρανία, ωστόσο, αν και ορισμένα από τα καλοπροαίρετα αυτά εγχειρήματα αναπτύχθηκαν φροντίζοντας για την ιδιωτικότητα, την ασφάλεια και την προστασία, πολλά από αυτά δημιουργήθηκαν από ανθρώπους με περιορισμένες ανθρωπιστικές γνώσεις, χωρίς να υπάρξει κάποια συνεργασία με κυβερνήσεις και έμπειρες ΜΚΟ. Ως εκ τούτου, ο κίνδυνος του τράφικινγκ και της ανθρώπινης εκμετάλλευσης ελλοχεύει.
Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός και μεγάλος
Οι εκτοπισμένοι πρόσφυγες κινδυνεύουν από την εμπορία ανθρώπων και την εκμετάλλευση. Το 2018, έρευνα των Ηνωμένων Εθνών έδειξε δραματική αύξηση του αριθμού των θυμάτων τράφικινγκ από εμπόλεμες περιοχές, όπως η Συρία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν και η Μιανμάρ.
Τα θύματα κινδυνεύουν από τις χειρότερες μορφές σύγχρονης δουλείας, όπως η καταναγκαστική εργασία, ο αναγκαστικός γάμος, η σεξουαλική δουλεία και η εκμετάλλευση από ένοπλες ομάδες.
Παρόμοιες τάσεις έχουν ήδη παρατηρηθεί στον πόλεμο στην Ουκρανία. Σύμφωνα με αναφορές, διακινητές έχουν επιχειρήσει να εκμεταλλευτούν Ουκρανούς πρόσφυγες κατάσχοντας ταυτότητες, απαιτώντας εργασία και σεξουαλικές υπηρεσίες ή προσφέροντας βοήθεια μόνο σε νεαρές γυναίκες.
Αυτό έρχεται να προστεθεί σε μια ήδη εδραιωμένη βιομηχανία εγκληματικών δικτύων που δραστηριοποιούνται μεταξύ της Ουκρανίας και χωρών της Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας.
Σύμφωνα με τη Unicef, μόνο κατά το διάστημα μεταξύ 24 Φεβρουαρίου και 17 Μαρτίου, περισσότερα από 500 ασυνόδευτα παιδιά εντοπίστηκαν να περνούν στη Ρουμανία από την Ουκρανία. Η γενική γραμματέας της οργάνωσης Missing Children Europe, Aagje Ieven, δήλωσε:
Είναι πάρα πολλά τα παιδιά […] των οποίων χάσαμε τα ίχνη […]. Το πρόβλημα είναι τεράστιο, όχι μόνο επειδή αποδεικνύεται πόσο εύκολα εξαφανίζονται παιδιά και πόσο δύσκολα εντοπίζονται, αλλά και επειδή καθίσταται τόσο εύκολη η εμπορία ανθρώπων.
Έτσι, παρόλο που η ανάπτυξη των περισσότερων πλατφόρμων διαδικτυακής υποστήριξης γίνεται για καλό σκοπό, ο κίνδυνος παρείσφρησης επιτήδειων είναι υπαρκτός και μεγάλος.
Οι πλατφόρμες πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη
Οι Ουκρανοί πρόσφυγες που φτάνουν στις γειτονικές χώρες είναι εξαντλημένοι και ψυχικά τραυματισμένοι. Όταν αναζητούν στέγαση, εργασία, μεταφορικό μέσο και φάρμακα, δεν θα πρέπει να επωμίζονται το βάρος της διενέργειας ελέγχων νομιμότητας των προσφορών που φιλοξενούνται στις πλατφόρμες.
Οι έλεγχοι ιστορικού είναι μια πραγματικά δύσκολη διαδικασία, ακόμη και για πεπειραμένα ιδρύματα. Την ίδια στιγμή, οι εγκληματίες γίνονται όλο και πιο επιδέξιοι στο να παρακάμπτουν τα εμπόδια που είναι ενσωματωμένα στους ελέγχους.
Χωρίς αυτούς τους ελέγχους, όμως, όλα τα μέρη – συμπεριλαμβανομένων εκείνων που προσφέρουν υπηρεσίες στήριξης – διατρέχουν κίνδυνο. Οι πλατφόρμες οφείλουν να συνεργάζονται με τους αρμόδιους εμπειρογνώμονες και να περιέχουν μόνο επαληθευμένες προσφορές για πρόσφυγες.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πρωτοβουλία A Roof, η οποία συν-δημιουργήθηκε από κυβερνητικούς φορείς και εθνικές και διεθνείς ΜΚΟ με σχετική εμπειρία σε ανθρωπιστικές κρίσεις.
Η εν λόγω πλατφόρμα δηλώνει ότι μετά τη λήψη μιας προσφοράς, ελέγχει την αξιοπιστία των ατόμων που την κάνουν και τυχόν όρους που συνδέονται με αυτή. Μόνο τότε μπορούν να έρθουν σε επαφή οι άνθρωποι που παρέχουν την υπηρεσία με τους πρόσφυγες. Η πλατφόρμα έχει επίσης σαφείς κανόνες για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.
Από την άλλη πλευρά, άλλες πλατφόρμες αφήνουν τον έλεγχο του ιστορικού στους πρόσφυγες, έχοντας μόνο προειδοποιητικά μηνύματα όπως:
Η πλατφόρμα συγκεντρώνει διάφορες προσφορές παροχής βοήθειας και δεν διασφαλίζει την εγκυρότητα όλων των δεδομένων. Σας προτρέπουμε να επιβεβαιώνετε την αξιοπιστία όλων όσων επικοινωνείτε για οποιαδήποτε υπηρεσία. (Refugees.ro)
Παρέχουμε στους πρόσφυγες έναν οδηγό με σημειώσεις ασφαλείας για την επαφή με τους οικοδεσπότες. Οι πρόσφυγες έχουν την τελική ευθύνη για την ασφάλειά τους. (Ukraine Take Shelter)
Πολλά μέσα ενημέρωσης έχουν υποστηρίξει και προωθήσει αυτές τις πρωτοβουλίες, συμπεριλαμβανομένων των δύο παραπάνω, χωρίς να θέτουν ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια, την προστασία και την ιδιωτικότητα. Όταν δίνεται έγκριση σε τέτοιες πρωτοβουλίες, τις κάνει να φαίνονται αξιόπιστες σε ανθρώπους που αναζητούν απεγνωσμένα βοήθεια.
Προστασία για όσους θέλουν να βοηθήσουν
Η ιδιωτικότητα όσων παρέχουν στήριξη θα πρέπει επίσης να προστατεύεται από τις πλατφόρμες στις οποίες εμπιστεύονται τα δεδομένα τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα δεδομένα αυτά περιλαμβάνουν ονοματεπώνυμο, διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, αριθμούς τηλεφώνου, διεύθυνση κατοικίας και φωτογραφίες.
Ορισμένες από τις πιο αξιόπιστες πλατφόρμες δηλώνουν ότι τα προσωπικά δεδομένα που λαμβάνουν χρησιμοποιούνται μόνο για τη διευκόλυνση της επαφής μεταξύ οικοδεσποτών και προσφύγων και διατίθενται μόνο στον οργανισμό που τους έχει ανατεθεί (συνήθως κάποια εξειδικευμένη ΜΚΟ ή μια κυβερνητική υπηρεσία).
Κάποιες πλατφόρμες έχουν τα ονοματεπώνυμα, τα email, τις διευθύνσεις κατοικίας και τις φωτογραφίες των χρηστών σε κοινή θέα. Αυτό θέτει τα άτομα σε κίνδυνο, καθώς τα στοιχεία τους μπορούν να πωληθούν και να χρησιμοποιηθούν για απάτη ή εκμετάλλευση.
Οι αντιστοιχίες μεταξύ προσφύγων και οικοδεσποτών θα πρέπει να είναι σαφώς καταγεγραμμένες και να κοινοποιούνται στις αρχές κατόπιν αιτήματος. Αν δεν γίνει αυτό, οι δράστες μπορούν να δρουν ελεύθερα και να εξαπατούν τα θύματα χωρίς να αφήνουν ίχνη.
Κοιτάζοντας μπροστά
Οι άνθρωποι που έχουν αναπτύξει λύσεις για να διασφαλίσουν την παροχή βοήθειας σε Ουκρανούς πρόσφυγες είναι αναμφίβολα αξιέπαινοι και το παρόν άρθρο δεν έχει σκοπό να μειώσει τις προσπάθειές τους.
Ωστόσο, είναι παράλογο να περιμένουμε ότι οι ευάλωτοι πρόσφυγες -πολλοί από τους οποίους φτάνουν σε χώρες όπου δεν μιλούν την τοπική γλώσσα- θα πρέπει να είναι εκείνοι που διασφαλίζουν την αξιοπιστία των προσφορών.
Δεν επιτρέπεται οι πλατφόρμες που διευκολύνουν τις ανθρωπιστικές προσπάθειες να αγνοούν τις συστάσεις σχετικά με την ασφάλεια, την προστασία και την ιδιωτικότητα, κρυπτόμενες πίσω από “όρους και προϋποθέσεις”. Αλώστε, έχουν περάσει σχεδόν δύο μήνες από την έναρξη του πολέμου, επομένως η αρχική δικαιολογία περί έλλειψης χρόνου για την εφαρμογή αυτών των μέτρων δεν ευσταθεί πλέον.
Κοιτάζοντας μπροστά, οι προγραμματιστές των υφιστάμενων πλατφορμών θα πρέπει να συνεργαστούν με έμπειρους οργανισμούς για να διασφαλίσουν την ασφάλεια, την προστασία και την ιδιωτικότητα των χρηστών τους. Ταυτόχρονα, τόσο ο κόσμος που θέλει να παρέχει στήριξη, όσο και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συνιστάται να χρησιμοποιούν, να υποστηρίζουν και να προωθούν μόνο πλατφόρμες που επιβεβαιωμένα λαμβάνουν τέτοια μέτρα.
Η παρούσα ανάλυση δεν αποτελεί χαρτογράφηση του συνόλου των υφιστάμενων πρωτοβουλιών. Επιπλέον, η ανάλυση διεξήχθη στις 28 Μαρτίου 2022, ενώ σημειώνεται ότι οι εν λόγω πλατφόρμες αλλάζουν διαρκώς – ελπίζουμε προς το καλύτερο.
Adriana E. Bora is PhD Candidate, Queensland University of Technology
Disclosure statement
Adriana E. Bora does not work for, consult, own shares in or receive funding from any company or organisation that would benefit from this article, and has disclosed no relevant affiliations beyond their academic appointment.
