Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ξεσηκώσει ένα πρωτοφανές κύμα προπαγάνδας, παραπληροφόρησης και μαζικής υστερίας στην περιοχή, ενώ την ίδια στιγμή σημειώνεται πληθώρα κυβερνοεπιθέσεων και ψηφιακών παραβιάσεων σε πολλά διαδικτυακά περιβάλλοντα.
Στις αρχές Μαρτίου φαίνεται να έλαβε χώρα μεγάλος αριθμός ψηφιακών παραβιάσεων που σχετίζονται κυρίως με τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Η ρωσική εισβολή στη γείτονα χώρα έχει πυροδοτήσει πλήθος επιθέσεων σε ψηφιακά περιβάλλοντα που συνδέονται με την περιοχή, ενώ η φιλορωσική προπαγάνδα, η παραπληροφόρηση και τα fake news έχουν εκτοξευθεί. Την ίδια στιγμή, ο πόλεμος έχει σπείρει την υστερία και τον πανικό στους πολίτες της Βόρειας Μακεδονίας και της Ρουμανίας, οι οποίοι φοβούνται το ενδεχόμενο ενεργειακών ελλείψεων.
Τα ηλεκτρονικά εγκλήματα και οι διαδικτυακές απάτες δίνουν και παίρνουν, με την Ουγγαρία και την Κροατία να παραμένουν στην κορυφή της λίστας των χωρών όπου σημειώνονται οι συχνότερες παραβιάσεις, ενώ συστηματικές κυβερνοεπιθέσεις δέχονται και ψηφιακά περιβάλλοντα της Σερβίας, της Βόρειας Μακεδονίας και της Βοσνίας.
Μεροληπτική πολεμική αφήγηση, παραπληροφόρηση και fake news
Ο πόλεμος στην Ουκρανία ξεσηκώνει κύματα παραπληροφόρησης και ψευδών ειδήσεων σε ολόκληρη την περιοχή, με τις εχθροπραξίες να φαίνεται ότι θα έχουν τεράστιο αντίκτυπο στα διαδικτυακά περιβάλλοντα για αρκετό καιρό ακόμα. Μετά το ξέσπασμα του πολέμου, η φιλορωσική προπαγάνδα, τα επεισόδια κομματικής χειραγώγησης και οι μαζικές εκστρατείες παραπληροφόρησης έγιναν σταθερό φαινόμενο σε αρκετές χώρες.
Λόγω της ραγδαίας εξάπλωσης των fake news, της παραπληροφόρησης και της φιλορωσικής προπαγάνδας μετά τον πόλεμο, η Ρουμανία έχει αρχίσει να εφαρμόζει τεχνολογικά αντίμετρα.
Μεταξύ αυτών είναι και η ανάπτυξη μιας πλατφόρμας για τον εντοπισμό φιλορωσικής προπαγάνδας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η οποία είναι προϊόν συνεργασίας διαφόρων ΜΚΟ και της Υπηρεσίας Διαχείρισης Έκτακτων Αναγκών της Ρουμανίας.
Ωστόσο, δεν έχει λείψει και η κριτική απέναντι στην πρωτοβουλία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η κυβέρνηση πρότεινε τη σύνδεση διάφορων όρων με τον αλγόριθμο, πράγμα που εάν εφαρμοστεί, θα εξισώνει περιστατικά “διαφθοράς” ή “ανικανότητας” του πρωθυπουργού ή του πρόεδρου με τη φιλορωσική παραπληροφόρηση.
Στην Ουγγαρία, στις 5 Μαρτίου, η φιλορωσική σελίδα στο Facebook Orosz Hírek (“Ρωσικές Ειδήσεις”) δημοσίευσε ένα βίντεο με ουγγρικούς υπότιτλους που έχει περισσότερες από 587.000 προβολές.
Στα πλάνα, ο Ουκρανός βουλευτής και πρώην ηγέτης του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ιλίας Κίβα ισχυρίζεται ότι ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει φύγει από τη χώρα. Ωστόσο, η είδηση ήταν ψευδής. Ο πρόεδρος Ζελένσκι δεν εγκατέλειψε ποτέ τη χώρα ή την πρωτεύουσα, το Κίεβο.
Στη Βόρεια Μακεδονία, σε περιστατικό που καταγράφηκε στις 2 Μαρτίου, ένας χρήστης του Twitter διέσπειρε τον πανικό ισχυριζόμενος ότι αξιωματούχοι στρατολογούσαν στρατιώτες για τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Fake news, παραπληροφόρηση και αποπληροφόρηση γύρω από τον πόλεμο κυκλοφόρησαν ευρέως και στην Κροατία. Την 1η Μαρτίου, μετά από ανάρτηση “ιστορίας” στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που έγινε viral εξυμνώντας έναν Ουκρανό πιλότο μαχητικού για την κατάρριψη έξι ρωσικών αεροσκαφών, ορισμένα κροατικά μέσα ενημέρωσης δημοσίευσαν ψευδείς ειδήσεις αναφερόμενα στο λεγόμενο “φάντασμα του Κιέβου”. Λίγο αργότερα, ωστόσο, αποδείχτηκε ότι η ιστορία με τον ατρόμητο Ουκρανό πιλότο που προστατεύει τον εναέριο χώρο του Κιέβου δεν ήταν παρά ένας αστικός μύθος. Στις 7 Μαρτίου, επίσης, μεγάλος αριθμός χρηστών των social media δημοσίευσαν μια φωτογραφία από μια σερβική ταινία που αποδίδονταν ψευδώς στον πόλεμο στην Ουκρανία.
Στις 8 Μαρτίου αναφέρθηκε περιστατικό εκμετάλλευσης του ουκρανικού πολέμου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη με στόχο την εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων.
Σχολιάζοντας τον πόλεμο, ο ηγέτης του δεξιού κινήματος Dveri και μέλος του σερβικού κοινοβουλίου, Μπόσκο Ομπράντοβιτς δήλωσε στην τηλεόραση του Βελιγραδίου ότι “η εμπλοκή του σερβικού στρατού θα ήταν δικαιολογημένη” στη Βοσνία, “ώστε να προστατεύσει τους Σέρβους της Δημοκρατίας της Σέρπσκα [μια σερβική οντότητα της Βοσνίας], σε περίπτωση που πραγματοποιηθεί επίθεση εναντίον τους”.
Είπε, μάλιστα, ότι αυτή η επέμβαση θα ήταν “μια υποχρέωση, τόσο ηθική όσο και ιστορική”. Το βίντεο έγινε viral και πολλά μέσα ενημέρωσης το αναδημοσίευσαν στις σελίδες τους.
Ενεργειακός πανικός στη Βόρεια Μακεδονία και τη Ρουμανία
Ο πόλεμος στην Ουκρανία φαίνεται πως έχει προκαλέσει ενεργειακό πανικό σε πολλές χώρες που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το φυσικό αέριο και τις πρώτες ύλες της Ρωσίας.
Στοιχεία από τον Οργανισμό Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης δείχνουν ότι η Βόρεια Μακεδονία, η Βοσνία και η Μολδαβία είναι οι χώρες της Ευρώπης που εξαρτώνται περισσότερο από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Η Βόρεια Μακεδονία, η οποία λαμβάνει φυσικό αέριο από τη Ρωσία μέσω του αγωγού TurkStream που διέρχεται από τη Βουλγαρία, εισάγει το 100% του φυσικού της αερίου από τη Ρωσία.
Αυτό έχει οδηγήσει σε επεισόδια μαζικής υστερίας και πανικού.
Στις 3 Μαρτίου, η διασπορά ψευδών ειδήσεων στα social media για επικείμενες ελλείψεις οδήγησε χιλιάδες Βορειομακεδόνες έξω από πρατήρια καυσίμων. Οι φήμες διαψεύστηκαν από τις αρχές, οι οποίες ανέφεραν ότι δεν υπάρχει κρίση στην προμήθεια πετρελαίου και παραγώγων πετρελαίου.
Αντίστοιχες εικόνες παρατηρήθηκαν και στη Ρουμανία, όπου Βούλγαροι πολίτες σχημάτισαν ουρές για να αγοράσουν βενζίνη και μεγάλες ποσότητες λαδιού, προκαλώντας πανικό και για υποτιθέμενες ελλείψεις φυσικού αερίου.
Στην αρχή οι φόβοι των Ρουμάνων αφορούσαν ελλείψεις σε λάδι, ενώ λίγο αργότερα άρχισαν να σχηματίζουν τεράστιες ουρές έξω από πρατήρια βενζίνης.
Ο υπουργός Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης της Ρουμανίας, Adrian-Ionuț Chesnoiu, καθησύχασε τον κόσμο, δηλώνοντας: “Έχουμε αρκετό λάδι στις αποθήκες μας. Δεν έχουμε καμία έλλειψη. Υπάρχουν άφθονα εργοστάσια παραγωγής πετρελαίου στη χώρα, δεν εξαρτόμαστε από τις εισαγωγές”.
Συχνό φαινόμενο τα κυβερνο-εγκλήματα και οι ηλεκτρονικές απάτες
Οι ηλεκτρονικές απάτες, τα scams, οι παραβιάσεις δεδομένων και τα ηλεκτρονικά εγκλήματα εξακολουθούν να μαστίζουν πολλές χώρες.
Η Ουγγαρία και η Κροατία παραμένουν στην κορυφή της λίστας των χωρών με τις συχνότερες παραβιάσεις, με 37 και 26 περιστατικά ηλεκτρονικής απάτης να έχουν καταγραφεί στην ετήσια έκθεσή μας, “Online Intimidation: Controlling the Narrative in the Balkans” (Διαδικτυακός Εκφοβισμός: Ελέγχοντας τη Γραμμή Αφήγησης στα Βαλκάνια)
Στη Σερβία παρατηρήθηκαν αρκετά φαινόμενα παραβίασης ψηφιακών δικαιωμάτων και ελευθέριων στον τομέα της ασφάλειας των πληροφοριών, με μια δημοφιλή ιδιωτική τράπεζα να προειδοποιεί τους πολίτες για περιστατικά phishing μέσω email. Ένα από τα εν λόγω email είχαν ως θέμα: “Πληρωμή από τη Ρωσία”.
Ένα άλλο περιστατικό αφορούσε την τραγουδίστρια Ana Djuric (γνωστή ως Konstrakta), η οποία δήλωσε ότι οι επίσημοι λογαριασμοί της στο Instagram και στο Facebook είχαν χακαριστεί. Έχοντας πρόσφατα κερδίσει τον εθνικό διαγωνισμό για την εκπροσώπηση της Σερβίας στη φετινή Eurovision, πρόκειται για μια εξαιρετικά δημοφιλή καλλιτέχνιδα.
Στις 8 Μαρτίου, το Εθνικό Ινστιτούτο Κυβερνοασφάλειας της Ουγγαρίας ενημέρωσε ότι αρκετοί οργανισμοί είχαν λάβει email που φαινόταν να προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με θέμα την “Κατάσταση στα σύνορα της ΕΕ με την Ουκρανία”, τα οποία όμως περιείχαν επιβλαβείς συνδέσμους και συνημμένα αρχεία κακόβουλου λογισμικού.
Αντίστοιχα, στην Κροατία καταγράφηκαν δύο διαφορετικά περιστατικά ηλεκτρονικής απάτης στις 6 Μαρτίου.
Στο πρώτο περιστατικό, η Erste bank, η τρίτη μεγαλύτερη τράπεζα στην Κροατία, ενημέρωσε τους πελάτες της για μια ψεύτικη σελίδα στο διαδίκτυο που χρησιμοποιούσε το όνομά της, προειδοποιώντας τους να μην εισάγουν προσωπικά δεδομένα. Ομοίως, η τράπεζα RBA έκανε λόγο για ψεύτικα SMS, τα οποία “επιχειρούν να δυσφημίσουν την τράπεζα και τη σταθερότητά της”. Η τράπεζα κατήγγειλε το περιστατικό στο Υπουργείο Εσωτερικών.
Ψηφιακές παραβιάσεις σε Σερβία, Βόρεια Μακεδονία και Βοσνία
Οι απειλές κατά των ανεξάρτητων δημοσιογράφων και των ελεύθερων μέσων ενημέρωσης, οι πολιτικές τριβές που προκαλούνται από το κλίμα αστάθειας και οι εθνοτικές εντάσεις, είναι μερικοί μόνο από τους λόγους πίσω από τις ψηφιακές παραβιάσεις.
Ο Miljko Stojanovic, ανταποκριτής της εφημερίδας Danas από το Zajecar, δέχθηκε απειλές μέσω Facebook εξαιτίας ενός άρθρου που έγραψε για έναν Ουκρανό που κατέφυγε στη Σερβία. Λίγο αργότερα, η σερβική αστυνομία εντόπισε τον φερόμενο ως δράστη.
Στις 11 Μαρτίου, κατά τη διάρκεια επίσημης επίσκεψης στη Μεγάλη Βρετανία, η υπουργός Άμυνας της Βόρειας Μακεδονίας, Slavjanka Petrovska, έπεσε θύμα ρητορικής μίσους, όταν χρήστες του Facebook και του Twitter δημοσίευσαν υποτιμητικά σχόλια για την εμφάνισή της.
Στη Βοσνία, οι εθνοτικές και πολιτικές εντάσεις εξακολουθούν να προκαλούν διαδικτυακές παραβιάσεις. Στις 7 Μαρτίου, ο Σέρβος Μίλοραντ Ντόντικ, μέλος της τριμερούς προεδρίας της Βοσνίας και αρχηγός της Συμμαχίας των Ανεξάρτητων Σοσιαλδημοκρατών (SNSD) – του κυριότερου κόμματος των Σέρβων της Βοσνίας – δέχθηκε απειλές μέσω social media. Συγκεκριμένα, δημοσιεύθηκε βίντεο στο TikTok, στο οποίο ένας κουκουλοφόρος προσέφερε ένα εκατομμύριο ευρώ για τη δολοφονία του Ντόντικ.
Ψευδείς ισχυρισμοί διαδόθηκαν επίσης στα social media και τα διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης σχετικά με πιθανές ταραχές σε συγκέντρωση του δεξιού σερβικού εθνικιστικού κινήματος Ravna Gora Chetnik στο Βίζεγκραντ, στην ανατολική Βοσνία, στις 13 Μαρτίου.
Τα διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης ισχυρίστηκαν ότι αναμένονταν ταραχές λόγω της άφιξης ατόμων από το Bužim. Ωστόσο, διάφοροι σύλλογοι από το Bužim διέψευσαν τις φήμες, λέγοντας ότι κανείς δεν επιθυμούσε ένα τέτοιο περιστατικό σε αυτούς τους καιρούς.
