Από τον Δημήτρη Μπούνια, Project Manager iMEdD Ideas Zone, incubator, Δημοσιογράφος
Στην κεφαλίδα του website των Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα, φιγουράρουν εμφατικά και μονότονα μερικά από τα νούμερα του “Βαρόμετρου” βίας και λογοκρισίας κατά δημοσιογράφων παγκοσμίως. 38 επαγγελματίες δημοσιογράφοι έχουν δολοφονηθεί από τον Γενάρη του 2021 και 357 είναι στη φυλακή. 4 πολίτες δημοσιογράφοι και 4 βοηθοί έχουν πληρώσει επίσης με τη ζωή τους τη συνδρομή τους, ενώ κρατούνται 101 και 22 αντίστοιχα.
Πριν λίγες μέρες, συζητούσα με έναν από τους σημαντικότερους ερευνητές ρεπόρτερ στη Ρωσία, τον Roman Anin, στο πλαίσιο των συναντήσεων με βραβευμένες και βραβευμένους δημοσιογράφους, από το Ευρωπαϊκό Βραβείο Τύπου (ένας θεσμός του οποίου το iMEdD έγινε πρόσφατα μέλος). Ο Roman, “πλήρωσε” τα ερευνητικά ρεπορτάζ του για υποθέσεις διαφθοράς που αγγίζουν ευθέως το Κρεμλίνο, με επιδρομή στο σπίτι του, με σύλληψη, κράτηση και ανάκριση, την Άνοιξη του ‘21. Έχει χαρακτηριστεί επίσημα “ξένος παράγοντας” στη χώρα του, μαζί με δεκάδες άλλους συναδέλφους του. Κάθε του κίνηση, κάθε του tweet είναι στόχος παρακολούθησης. Τον ρώτησα, κάπως αφελώς, πώς και δεν φοβάται, και συνεχίζει ό,τι κάνει. Μου είπε πως φυσικά και φοβάται.
“πλήρωσε” τα ερευνητικά ρεπορτάζ του για υποθέσεις διαφθοράς που αγγίζουν ευθέως το Κρεμλίνο, με επιδρομή στο σπίτι του, με σύλληψη, κράτηση και ανάκριση”
Λίγο καιρό νωρίτερα, σε τελετή του ίδιου θεσμού, του Ευρωπαϊκού Βραβείου Τύπου, άκουγα τον πρώην αρχισυντάκτη της τουρκικής Cumhuriyet, Can Dündar, να περιγράφει πώς ζει και αγωνίζεται αυτοεξόριστος στη Γερμανία από το 2016, πρόσφατα καταδικασμένος ερήμην στην Τουρκία σε 27 χρόνια φυλακή, απόρροια της αποκάλυψης προμήθειας πολεμικού υλικού σε ισλαμιστές στη Συρία το 2015. Ο Dündar, ο οποίος μετρά ήδη μία απόπειρα δολοφονίας εναντίον του με δύο σφαίρες μπροστά στο δικαστήριο το 2016, δέχεται ακόμα και στην εξορία, καθημερινά απειλές για τη ζωή του.
Ως δημοσιογράφοι και ως αναγνώστες, μπορούμε να θεωρούμε εαυτούς τυχερούς που ζούμε σε μία αστική δημοκρατία στην αγκαλιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να παρατηρούμε τέτοιες περιπτώσεις, στη συντριπτική τους πλειονότητα σε χώρες πολύ μακριά από τη δυτική νοοτροπία, με αυταρχικά καθεστώτα και παράδοση στη λογοκρισία. Δεν είναι όμως άσπρο-μαύρο.
“μία απόπειρα δολοφονίας εναντίον του με δύο σφαίρες μπροστά στο δικαστήριο το 2016, δέχεται ακόμα και στην εξορία, καθημερινά απειλές για τη ζωή του.”
Δύο από τις τριανταοκτώ δολοφονίες δημοσιογράφων το 2021 έχουν συμβεί σε χώρες της ΕΕ: στην Ολλανδία και την Ελλάδα. Σε λίγες μέρες από τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, θα έχουν κλείσει 7 μήνες από τη δολοφονία του δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ, με τις έρευνες για τον εντοπισμό των δραστών να μην έχουν αποδώσει καρπούς.
“Δύο από τις τριανταοκτώ δολοφονίες δημοσιογράφων το 2021 έχουν συμβεί σε χώρες της ΕΕ“.
Πριν λίγες μέρες είδε το φως της δημοσιότητας αποκάλυψη για παρακολουθήσεις πολιτών από την ΕΥΠ, μεταξύ των οποίων και του δημοσιογράφου του Γαλλικού Πρακτορείου, Σταύρου Μαλιχούδη. Εξάλλου, στις αρχές Νοεμβρίου, η ΕΣΗΕΑ, ζήτησε απόσυρση του άρθρου που προβλέπει ποινικές κυρώσεις για διασπορά ψευδών ειδήσεων που ενσωματώθηκε στον Ποινικό Κώδικα, λόγω των κινδύνων που εγκυμονεί για την ελευθερία της έκφρασης. Στο μεταξύ, η χώρα έχει ως τα μέσα Δεκεμβρίου χρόνο να ενσωματώσει την Ευρωπαϊκή Οδηγία 1937 του 2019 «σχετικά με την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις του Δικαίου της Ένωσης», τους γνωστούς και ως μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος ή whistleblowers. Ουδέν νεότερο σε αυτό το μέτωπο, παρά τις οχλήσεις οργανισμών μεταξύ των οποίων και της Διεθνούς Διαφάνειας.
Το 2021 είναι παράλληλα και η χρονιά της μεγαλύτερης δημοσιογραφικής διαρροής και έρευνας παγκοσμίως, των Pandora Papers. Όπως και προηγούμενες διαρροές, (πχ Panama Papers, FinCEN Files, Paradise Papers, LuxLeaks), προκαλεί σεισμό με τα ευρήματά της για τα καταφύγια του χρήματος και δείχνει τη δύναμη της δημοσιογραφίας – οι αποκαλύψεις φαίνεται πως κόστισαν, για παράδειγμα, την επανεκλογή στον πρώην πρωθυπουργό της Τσεχίας.
Σε συνέντευξή του στο iMEdD, ο επικεφαλής του ICIJ, Gerald Ryle, τονίζει την ανάγκη της συνεργασίας και της διασυνοριακής δημοσιογραφίας – κι ευτυχώς, εξάπλωση τέτοιων πρακτικών μοιάζει να διευρύνεται μέρα με τη μέρα. Παρόμοια μοιάζει να είναι, τηρουμένων των αναλογιών, η τάση και στην Ελλάδα. Δίπλα σε εξαιρετικές και εξαιρετικούς συναδέλφους στα παραδοσιακά ΜΜΕ, προστίθενται πλέον και δημοσιογράφοι σε ανεξάρτητα, καινοτόμα, εξωστρεφή σχήματα.
“Δίπλα σε εξαιρετικές και εξαιρετικούς συναδέλφους στα παραδοσιακά ΜΜΕ, προστίθενται πλέον και δημοσιογράφοι σε ανεξάρτητα, καινοτόμα, εξωστρεφή σχήματα.”
Και η δημιουργία δεκάδων σχημάτων συνεργασίας, δικτύων δημοσιογράφων σε όλο τον πλανήτη που λειτουργούν από υπερτοπικό ως διεθνές επίπεδο, προσελκύοντας διαφορετικές ειδικότητες σε έναν ολοένα και πιο πολύπλοκο κόσμο, αντλώντας πόρους από μη συμβατικές πηγές, είναι παρήγορη – ίσως και μονόδρομος για την επιβίωση, την καλυτέρευση των συνθηκών αλλά και του αγαθού προς την κοινωνία και τη δημοκρατία που αποτελεί η δημοσιογραφία και ο έλεγχος που ασκεί στην εξουσία και τους ισχυρούς.
