Η ειδησεογραφική κάλυψη του πολέμου στην Ουκρανία βρίθει από εικόνες νεαρών και ηλικιωμένων ανδρών που παίρνουν τα όπλα για να πολεμήσουν για τη χώρα τους. Την ίδια στιγμή, οι πολιτικοί ηγέτες αντιπροσωπεύουν πολύ διαφορετικές εκδοχές της αρρενωπότητας.
Σε συνέντευξη που παραχώρησε από αυτοσχέδιο τηλεοπτικό στούντιο έξω από το Κίεβο, η Ουκρανή παρουσιάστρια ειδήσεων Marichka Padalko έθιξε το ζήτημα του ρόλου των φύλων στη διάρκεια του πολέμου. Στη συνέντευξη που πραγματοποιήθηκε μέσω videolink για το House of Press του Όσλο, η Padalko μετέφερε μια συζήτηση που είχε πρόσφατα με τον σύζυγό της, σχετικά με το ποιος θα έπρεπε να αναλάβει τη φροντίδα των τριών παιδιών τους.
“Πρέπει να υπερασπιστώ τη χώρα”, τής είπε ο άνδρας της. Στη διάρκεια της 20ετούς καριέρας της ως δημοσιογράφος και παρουσιάστρια, η Padalko έχει κερδίσει την αμέριστη εμπιστοσύνη του κοινού και αισθάνθηκε ότι δεν μπορούσε να εγκαταλείψει τους ανθρώπους της σε μια τόσο κρίσιμη ιστορική στιγμή. “Κι εγώ το ίδιο” απάντησε.
Με τη Ρωσία να εξαπολύει συστηματικά εκστρατείες παραπληροφόρησης, η Padalko πιστεύει ότι η διασφάλιση της σωστής ενημέρωσης των συμπολιτών της για τις εξελίξεις στον πόλεμο είναι εξίσου σημαντική με την καταπολέμηση των Ρώσων στρατιωτικά. Τελικά, ο σύζυγός της ταξίδεψε με τα τρία παιδιά τους στα δυτικά σύνορα της χώρας για να τα μεταφέρει σε ασφαλές μέρος.
“Δεν έχω την πολυτέλεια να βλέπω τα παιδιά μου, αλλά ξέρω ότι είναι ασφαλή”, είπε η Padalko πριν δηλώσει με σθένος: “Θα συνεχίσουμε να εκπέμπουμε μέχρι το τελευταίο λεπτό”.
Φύλο και πόλεμος
Η συγκλονιστική μαρτυρία της Padalko για τον διχασμό που βιώνει ως μητέρα και δημοσιογράφος φέρνει στο προσκήνιο το ζήτημα της διαμόρφωσης του ρόλου των δύο φύλων σε καιρό πολέμου.
“Η σύνδεση μεταξύ πολέμου και φύλου είναι αναμφισβήτητα το πιο διαχρονικό ζήτημα φύλου σε όλους τους πολιτισμούς”, έγραψε ο διάσημος πολιτικός επιστήμονας Τζόσουα Γκόλντσταϊν περισσότερο από μια εικοσαετία πριν. Υποστήριξε ότι αυτό οφείλεται στην ταύτιση του ανδρισμού με την επιθετικότητα, η οποία θεωρείται ένα επιθυμητό χαρακτηριστικό σε καταστάσεις πολέμου.
Αντίθετα, οι γυναίκες συνήθως απεικονίζονται ως φύσει φιλειρηνικές και καθοδηγούμενες από το ενδιαφέρον για τους άλλους – χαρακτηριστικά που συνδέονται με τη θηλυκότητα. Με μια πρώτη ματιά, οι ειδήσεις από τον πόλεμο στην Ουκρανία φαίνεται να ενισχύουν τα στερεότυπα των δύο φύλων: ατελείωτες ροές γυναικών και παιδιών που εγκαταλείπουν τη χώρα και άνδρες από 18 έως 60 ετών που μένουν πίσω για να πολεμήσουν. Με μια πιο προσεκτική εξέταση, ωστόσο, παρατηρεί κανείς ότι, σε μεγάλο βαθμό, η ειδησεογραφική κάλυψη του πολέμου στην Ουκρανία μαρτυρά μια αλλαγή στους ρόλους των φύλων εν καιρώ πολέμου.
Ένα εξαιρετικό podcast των New York Times εστιάζει στις ανασφάλειες και τους φόβους των Ουκρανών ανδρών. Οι ακροατές γνωρίζουν τον Ευγένιο, ο οποίος είναι έτοιμος να πολεμήσει αλλά του είναι αδύνατο να ξεπεράσει το γεγονός ότι ο εχθρός, οι Ρώσοι στρατιώτες, είναι γείτονές του. Ένας άλλος νεαρός άνδρας προσπαθεί απεγνωσμένα να περάσει τα σύνορα με την Πολωνία, χωρίς επιτυχία. Εκφράζει τον βαθύτατο φόβο του να κρατήσει όπλο και να βιαιοπραγήσει και θεωρεί απαράδεκτη διάκριση το γεγονός ότι δεν επιτρέπεται στους άνδρες να εγκαταλείψουν τη χώρα: “Είμαι εικονογράφος. Προσπαθώ να σχεδιάζω αφίσες που εμπνέουν. Και δεν μπορώ να φύγω μόνο και μόνο επειδή, με συγχωρείτε, έχω πέος”.
Τα τηλεοπτικά ρεπορτάζ δείχνουν άνδρες να κλαίνε, συντετριμμένοι που η ζωή τους άλλαξε μέσα σε μια στιγμή και καταρρακωμένοι μπροστά στη θέα των μανάδων, των συζύγων και των παιδιών τους που εγκαταλείπουν τη χώρα. Οι ιστορίες τους προσδίδουν επιπλέον διαστάσεις στα δίπολα που συνήθως συναντάμε στα πολεμικά ρεπορτάζ: συμμετοχή στις μάχες/διαφυγή από τη χώρα, γενναιότητα/φόβος, ενεργητικότητα/παθητικότητα, άνδρες/γυναίκες,
Η κάλυψη του πολέμου στην Ουκρανία μας δείχνει ότι δεν υπάρχει απαραίτητα διαφορά μεταξύ του να φεύγεις για να σώσεις τα παιδιά σου και του να πολεμάς τον εχθρό με όπλα ή λόγια. Όλα αυτά αποτελούν πολεμικές ενέργειες.
Συναίσθημα στα μέσα ενημέρωσης
Στην τηλεόραση, οι δημοσιογράφοι (και κυρίως οι άνδρες) φαίνεται να δείχνουν συχνότερα τα συναισθήματά τους κατά την κάλυψη αυτού του πολέμου από ό,τι παραδοσιακά παρατηρείται στα πολεμικά ρεπορτάζ. Αυτό ίσως να είναι μια απόδειξη της σχετικά πρόσφατης συναισθηματικής στροφής στη δημοσιογραφία. Αυτή η στροφή σηματοδοτεί μια νέα εποχή, όπου υπάρχει περισσότερος χώρος για συναισθηματικές και ανθρώπινες μορφές έκφρασης στη σφαίρα του δημόσιου διαλόγου.
Την ίδια στιγμή, το έργο των γυναικών δημοσιογράφων που καλύπτουν τον πόλεμο αποτελεί πηγή έμπνευσης και δεν έχει περάσει απαρατήρητο.
Αν και η ίδια δεν είναι δημοσιογράφος, η πρώτη κυρία της Ουκρανίας, Ολένα Ζελένσκα, έχει συμβάλει στη μάχη της πληροφόρησης για την υπεράσπιση της χώρας της. Ως σεναριογράφος, στο παρελθόν εργάστηκε για την κωμική ομάδα που ανέδειξε τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Τώρα, χρησιμοποιεί τις επικοινωνιακές της δεξιότητες στον πόλεμο της πληροφορίας που διεξάγεται.
Το πεδίο όπου δίνει μάχη η Ζελένσκα περιλαμβάνει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – εκεί, μοιράζεται εικόνες από επαγγελματίες φωτορεπόρτερ και τις συνοδεύει με σπαραχτικές λεζάντες. Σε μια δημοσίευση, η Ζελένσκα ανάρτησε εικόνες γυναικών με στρατιωτική στολή στα χαρακώματα, γυναικών-μελών ενός σωστικού συνεργείου που φορούν κράνος και φακό κεφαλής και εικόνες με γυναίκες που φροντίζουν νεογέννητα μωρά σε ένα προσωρινό καταφύγιο. Έγραψε: “Η νέα μας αντιπολίτευση έχει γυναικείο πρόσωπο”. Δημοσιεύσεις όπως αυτή ενισχύουν τη συγκρότηση μια νέας πολεμικής αφήγησης που δεν κάνει διάκριση μεταξύ της μάχης και της φροντίδας ως πολεμικών ενεργειών.
Το φύλο διαμορφώνει το περιεχόμενο των μέσων ενημέρωσης, αλλά διαμορφώνεται και από αυτό. Αυτές οι προσωπικές ιστορίες συμβάλλουν στη δημιουργία μιας διαφορετικής πολεμικής αφήγησης και ενσωματώνονται σε ένα ευρύτερο κάδρο εξουσίας και ανταλλαγής πληροφοριών. Ταυτόχρονα, οι σύνθετες και ανθρώπινες απεικονίσεις του φύλου από τα μέσα ενημέρωσης μπορούν να επηρεάσουν την κατανόηση και την ενσυναίσθηση του κόσμου, ευαισθητοποιώντας τον γύρω από τον κίνδυνο που διατρέχουν οι Ουκρανοί τόσο στο πεδίο της μάχης όσο και ως πρόσφυγες, και τελικά να επηρεάσουν τη διάθεση για αλλαγή στις διεθνείς πολιτικές ασφάλειας.
Kristin Skare Orgeret is a Professor of Journalism and Media Studies, Oslo Metropolitan University.
Bruce Mutsvairo is Associate Professor in Media Studies, Utrecht University
Δήλωση γνωστοποιήσης
Ο Bruce Mutsvairo λαμβάνει χρηματοδότηση από το Νορβηγικό Συμβούλιο Έρευνας
Η Kristin Skare Orgeret δεν εργάζεται, δεν συμβουλεύει, δεν κατέχει μετοχές και δεν λαμβάνει χρηματοδότηση από καμία εταιρεία ή οργανισμό που θα μπορούσε να επωφεληθεί από αυτό το άρθρο και δεν έχει καμία σχετική σχέση πέρα από τον ακαδημαϊκό της διορισμό.
